Recensie: Het Morelli principe - Mieke van Os

Burgers, L., & Burgers, S. (2014) Het Morelli principe. Amsterdam: Ploegsma.

Het Morelli principe in vogelvlucht

Wicky en Adam zetten zich hartstikke hard in voor hun schoolkrant, maar de schooldirectie dreigt hen aan de kant te zetten. Die oordeelt dat de krant zich te kritisch uitlaat over de school en niet bijdraagt aan een goede naamsbekendheid. De twee leerlingen besluiten de directeur een poepie te laten ruiken. Buiten zijn medeweten om dingen ze ambitieus mee naar de hoofdprijs in een landelijke schoolkrantwedstijd. Ze hebben echter nog geen drie dagen de tijd voor het schrijven van een prijswinnend verhaal. Een interview met een gevangene zet hen onverwachts op het spoor van een grote misdaad die op het punt staat te gebeuren; een ramp waarbij doden gaan vallen. Volgens de opgesloten crimineel levert een tijdige ontknoping geheid een vette primeur op. De twee nemen de uitdaging aan en zitten in een mum van tijd tot hun nek in de misdaadjournalistiek. Daarbij gaan ze te werk volgens het Morelli principe. De Italiaanse kunstkenner Morelli zorgde voor een kentering in het kunsthistorisch onderzoek. Hij vormde zich een oordeel over de echtheid van een kunstwerk door de in het oog springende zaken opzij te schuiven, verder te kijken dan het ogenschijnlijke, een situatie steeds te bevragen en de zeggingskracht van details tot op de bodem te onderzoeken. Een aanpak waarmee Adam en Wicky zorgen voor een doorbraak in dit misdaadonderzoek. Daarmee zetten ze de directeur schaakmat. Hun verhaal haalt alle media.  

Verhaallijnen binnen het verhaal

De vraag of de scholieren Adam en Wicky op tijd een prijswinnend verhaal weten in te dienen voor een landelijke wedstrijd voor schoolkrantartikelen loopt als de grote verhaallijn door dit boek. Al gauw blijkt dat ze een catchy onderwerp te pakken hebben, namelijk het voorkomen van een op handen zijnde grote misdaad in de beveiligingsbusiness. De spanning wordt opgevoerd als het lijkt te gaan om een grote hackaanval op de kerncentrale van Borssele. Deze twee verhaallijnen verweven zich. Gaat het ze lukken om de misdaad te ontmaskeren en lukt het hen om dat te doen binnen de deadline van de prijsvraag? Binnen deze verhaallijn ontwikkelen zich weer nieuwe verhaallijnen. Een verhaallijn ontspint zich rondom allerlei zaken die te maken hebben met veilig computergebruik, het nalaten van sporen op het internet en cyber crime. Een andere verhaallijn ontvouwt de stappen in het proces van misdaadonderzoek. Over beide thema’s kom ik als lezer inhoudelijk en procesmatig het nodige te weten. Knap hoe Adam en Wicky de misdaad oplossen door de fasen van kritisch nadenken (verzamelen, beoordelen, analyseren en concluderen) eigenzinnig te doorlopen. Door dit alles heen loopt dan nog een verhaallijn over interpersoonlijke relaties.

Zo wordt de lezer meegenomen in de ontluikende gevoelens die de twee leerlingen voor elkaar ontwikkelen gedurende hun onderzoeksactiviteiten. Daarbinnen wordt de herkomst van Adam als zelf bestempeld Joods-Argentijnse-Marokkaanse Nederlander uit de doeken gedaan. Door Adam van deze achtergrond te voorzien sluiten de auteurs aan bij de zoektocht van jongeren naar het eigene in relatie tot anderen en het andere; voor jongeren met een migratieachtergrond is dit misschien een nog wel grotere opgave dan het voor pubers doorgaans al is. In het boek wordt invoelbaar gemaakt hoe Adam zijn afkomst ervaart  tijdens ontmoetingen en hoe dit ook zijn eigen persoonsvorming raakt. De passages over de interacties met Ernst Bosboom, de buurman van opa Dirk Bouts en Vincent Ket zetten je en passant aan het denken over thema’s als sociale degradatie en radicalisering.

Naar mijn idee is het de auteurs – vader en dochter – goed gelukt om deze verhaallijnen in het boek te verwerken zonder daarmee aan spanning in te boeten of deze er te dik bovenop te leggen. De personages, de fasen in het rampscenario en het daarmee samenhangende onderzoek krijgen in het boek als het ware beurten toebedeeld. Dit maakt dat je niet verdwaalt in de verhaallijnen en de verbindende lijn goed kunt volgen. De mogelijkheid om verschillende personages en situaties te verkennen en daarbij net buiten de eigen zone te verkeren, sluit aan bij het leesniveau van de doelgroep. De situaties en gebeurtenissen zijn ontleend aan realistische gegevens. Zo zijn op een landkaartje voorafgaande aan hoofdstuk 1 de locaties ingetekend, wat handig is voor wie de topografie niet helder voor ogen heeft. In het boek worden treinlijnen, straatnamen en landschappelijke kenmerken in detail genoemd. De lezer kan als wannabe detective meta-onderzoek doen en het gaan en staan van Adam en Wicky in kaart brengen. Het verhaal is ook geënt op zaken die actueel zijn, want experts en kenniscentra waarschuwen met de regelmaat van de klok voor de gevaren van onveilig internetgebruik en het NOS Journaal bericht om de weeromstuit over hackaanvallen die hele bedrijven plat leggen. De uiteenzetting van de genealogie van Adam reikt ver terug in de tijd en dit haalt enigszins de dynamiek uit het verhaal. 

Personages van vlees en bloed en (verborgen) aanwijzingen

Het verhaal is bijna filmisch geschreven. De personages zijn qua uiterlijk en qua karaktertrekken in woorden uitgetekend. We krijgen een beeld van de handen van de gevangene Ernst Bosboom wanneer Burger & Burger (2014) schrijven “Hij heeft zijn handen op tafel gelegd. Ze zijn hoekig en stevig, als grijpers van graafmachines” (p.14). Of je maakt je als lezer een voorstelling over Wicky Tadema wanneer de hoofdpersonage Adam Reder haar beschrijft: ”[…] Ze is de hoofdredacteur van de schoolkrant. Ze kan schrijven, ze heeft ideeën, ze heeft lef. Ze kan goed luisteren, ze is vlug van begrip. Ze is grappig. En ze kent massa’s gekke woorden en uitdrukkingen” (Burgers & Burgers, 2014, p. 11, r. 11 t/m 16). Door de gedetailleerde beschrijvingen vorm je herkenbare beelden in je hoofd waarbij transfer kan plaatsvinden naar personen uit de eigen omgeving en naar eigen meningen en overtuigingen, waarden en normen. De beschrijvingen van de personages zijn enigszins archetypisch. De auteurs brengen hieromtrent echter een bewustwordingsproces op gang bij jongeren door deze in de dialogen te bevragen zonder daarin al te opvallend opvoedend te zijn. Wicky en Adam laten zien dat je positie kunt innemen, zonder dat de achterliggende moraal geweld wordt aangedaan en zij laten hun geweten spreken zelfs als dat hun eigen leven in gevaar brengt. Gezien hun leeftijd (Adam is zeventien jaar en Wicky vijftien) zijn het in dit opzicht voorlijke leerlingen. Dit boek biedt docenten een ingang tot ethische en morele reflectie rondom framing van sociale thematieken en kan binnen vakgebieden als maatschappijleer, burgerschapsvorming en mediavaardigheden meningsvorming ondersteunen.

Een ander filmisch stijlelement dat de auteurs inzetten, vormen de slotzinnen van de hoofdstukken die fungeren als een cliffhanger. Iets wat veel jongeren zullen herkennen in het einde van een aflevering in een tv-serie. Zo eindigt hoofdstuk 5 met de vraag “Wanneer is de inleverdatum precies?”, waarop als antwoord volgt “Over twee dagen. Als we het morgen verknallen, is het einde wedstrijd” (Burgers & Burgers, 2014, p. 25, r. 31 t/m 33). En eindigt hoofdstuk 7 met de zinsnede “Hoe runt hij zijn bedrijf nu Ernst in de gevangenis zit? Ik ben benieuwd wat Camiel daar morgenochtend over te zeggen heeft. (Burgers & Burgers, 2014, p. 34, r 11 t/m 12). Dergelijke einden laten de spanning in de lucht hangen, wat maakt dat je door wilt lezen naar de volgende scene of episode. Wat ook daaraan bijdraagt is de opbouw van het verhaal in snelle korte dialogen zoals die zich voordoen in media die jongeren gebruiken; in Facebook-, WhatsApp- en Snapchatberichten en straattaal. Dit maakt dat het taalgebruik dicht ligt bij hoe leerlingen dat onderling bezigen. Het brengt tempo en afwisseling, waardoor lezers in het verhaal blijven zitten.

Ik vraag me af of de titel van het boek jongeren triggert tot lezen. Want wie of wat is Morelli? De titel heeft voor mij wel een zweem van een mysterie in zich, omdat ze mij doet denken aan titels als die van thrillerauteur Dan Brown. Ook al leggen de schrijvers in hoofdstuk veertien uit waarvoor het Morelli principe staat en hoe Adam en Wicky dit kunnen gebruiken in hun onderzoek, de vertaalslag ervan naar het verhaal lijkt me een veel te grote sprong voor jongeren op dit leesniveau. Ik vraag me zelfs af of het kwartje valt wanneer de auteurs in de ontknoping van de misdaad nog eens letterlijk hieraan refereren: “Morelli! Zijn principe!, brul ik uit. …Kijk maar!” (Burgers & Burgers, 2014, p. 141, r.  28 t/m 39).  Daarmee zullen de verborgen verwijzingen van de auteurs naar kunstenaars en het eerbetoon aan Morelli en de wereld van de beeldende kunst de jongeren denk ik grotendeels ontgaan. Inclusief de centrale rol die de auteurs het Morelli principe toekennen in hun verhaal. Maar ook zonder dit exacte besef is het boek goed te volgen en de ontknoping verrassend. 

Ter lering en vermaak

Kinderen geven vaak persoonlijke motieven aan waarom ze een boek kiezen. Zonder twijfel de belangrijkste motivatie is ontspanning.”(Coillie, 2002, p. 63, r.19). Het boek komt hieraan naar mijn idee tegemoet en leest als een eigentijdse jeugdthriller die in het echt – in het hier en nu - ook zou kunnen plaatsvinden. Jongens en meisjes kunnen zich als misdaadjournalisten in de plaats stellen van Adam en Wicky. Dit is volgens Coillie van belang voor een positieve leeservaring. “Ze herkennen karaktertrekken en problemen of situaties uit hun eigen leefwereld en appreciëren herkenbaarheid”. (Coillie, 2002, p.65, r. 19). Mogelijk ontgaan jongeren de aangebrachte diepere lagen rondom situaties en dialogen die raken aan de morele ontwikkeling. Als docent kun je hierop inspelen door leesopdrachten vooraf te geven en middels reflectie achteraf.

Dit boek is ook uitgegeven in de serie Jonge Lijsters (leeftijd 13 -16 jaar) en is volgens Lezen voor de lijst gecategoriseerd als niveau 2. Het heeft ‘C-boek’ als HAN bibliotheekcodering en de uitgever zelf classificeert het in de leeftijd 10-12 / 12-15 jaar.

Bronnen

·         Burgers, L., & Burgers, S. (2014). Het Morelli principe. Amsterdam: Ploegsma.

·         Coillie, J. van. (2007). Leesbeesten en boekenfeesten; Hoe werken (met) kinder en jeugdboeken? Leidschendam: Uitgeverij Biblion.

·         Lezen voor de lijst. [Rijksuniversiteit Groningen]. (z.j.). Geraadpleegd op 13 september 2017 via  https://www.lezenvoordelijst.nl/zoek-een-boek/nederlands-12-tm-15-jaar/home/leesniveaus

·         Kohlberg's Stages of Moral Development. [123Devan456]. (2011). Geraadpleegd op 15 september 2017 via https://www.youtube.com/watch?v=GTzBrjxKHLg

·       [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 18 september 2017 van https://www.ploegsma.nl/boek/het-morelli-principe/